وسایل گازسوز نیز همانند سایر وسایل مشابه جهت روشن شدن و سوختن مناسب نیاز به هوا دارند و تنها راه ارتباطی آن ها با فضای خارج از ساختمان از طریق دودکش می باشد.
گاز گرفتگی از جمله حوادثی است که معمولا در اثر فقدان دودکش مناسب برای وسایل گازسوز به خصوص بخاری و آبگرمکن و عدم تهویۀ کافی درفضای اتاق روی می دهد.سوختن ناقص گاز و تجمع گازهای مسموم کننده و یا حتی کمبود اکسیژن سبب مسمومیت افرادی که درچنین فضایی تنفس می کنند می شود و حتی در موارد حاد می تواند به مرگ آنها نیز منتهی شود.
۲- تعاریف
دودکش : معبری که محصولات احتراق در این مسیر از درون آن عبور کرده و به خارج از ساختمان هدایت میشوند دودکش نامیده میشود.
کلاهک
وسیله ای است که روی لوله رابط دودکش یا در محل خروج دود از دستگاه گازسوز به دلایل زیرنصب میشود.
تنظیم کننده مکش(Draft regulator)
وسیله ای است که درون لوله رابط یا کلاهک دودکش نصب می کنند با وارد کردن مقدار هوا به آن مکش دودکش را به طور خودکار تنظیم می کنند.
دودکش قائم فلزی
دودکشی است که به صورت قطعات گرد و یا چهارگوش از ورق های فولادی ساخته میشود.
دودکش قائم ساختمانی
دودکشی است که با مواد نسوختنی از جنس های سیمان یا آزبست ساخته میشودقسمت پایین دودکش قائم باید ۳۰ سانتیمتر در داخل اتصال قرار گیرد. در انتهای پایین دودکش قائم باید دریچه بازدید برای تمیز کردن آن قرار داد.
پایه دودکش
دودکش قائم ساختمانی باید بر روی پایه ای از مصالح نسوز قرار گیرد.
اتصال قطعات
اتصال لوله های سیمانی و آزبست از نوع نر و ماده میباشد لوله ها طوری داخل شافت ساختمان قرار داده میشود که قسمت مادگی هر لوله در بالا قرار گیرد. در لوله های سیمانی قسمت بیرونی محل اتصال را با ملات مایه سیمان می پوشانند. دهانۀ خروجی دودکش باید یک متر از کف پشت بام بالاتر و از بالاترین قسمت ساختمان ۳۰ سانتیمتر بالاترقرار گیرد.
مشخصات لوله رابط دودکش
۱- تمامی لوله ها باید در دسترس باشند تا در هنگام تعمیر مشکلی ایجاد نشود.
۲- در مقابل ضربات فیزیکی محافظت شود.
۳- تا حد ممکن کوتاه و مستقیم باشد و از ایجاد خم های تند جلوگیری شود.
۴- هیچ مانعی در داخل دودکش نصب نشود.
۵- قطر دودکش باید حداقل برابر قطر دهانه خروجی دستگاه باشد.
۶- لولۀ رابط باید با بست مهار شود.
۷- لولۀ رابط دودکش باید از ورق فولادی ساخته شود و برای اتصال قطعات و تقویت آن از پروفیل فولادی استفاده می شود. به طور کلی، اجزایی که احتمال سوختن یا ذوب شدن آنها در دماهای ایجاد شده وجود دارد نباید در لولۀ رابط دودکش استفاده گردد.
جنس لوله رابط
لوله رابط دودکش باید ازورق فولادی ساخته شود و برای اتصال قطعات و تقویت آن از پروفیل فولادی استفاده گردد
دودکش های دستگاه های گازسوز ساختمان ها
برای تأمین ایمنی جان ساکنین ساختمان ها، دودکش دستگاه های گازسوز باید طبق مقررات مبحث ۱۷مقررات ملی ساختمان طراحی و اجرا گردد. به منظور حداکثر استفاده از فضاهای مفید داخل ساختمان ها، به ویژه آپارتمان ها، علاوه بر دستورالعمل طراحی و اجرای دودکش مستقل برای هر دستگاه گازسوز، روش طراحی و اجرای دودکش مشترک برای چند دستگاه گازسوز با رعایت ایمنی کامل مجاز میباشد.در این طراحی، نصب دستگاه های گازسوز در فضاهای بستۀ ساختمان ها به شرطی مجاز است که حداقل هوای تازه طبق این مقررات به راحتی وارد فضا ها تامین شود. گازها و محصولات احتراق دودکش دستگاه های گازسوز باید به روش صحیح و مناسبی به هوای آزاد هدایت شوند.
ضوابط مربوط به نصب دودکش ها
۱- هر مصرف کننده درون سوز مانند بخاری، آب گرم کن و غیره باید دارای دودکش مناسب و لوله رابط مستقل باشد.
۲- انتهای کلیه دودکش ها باید حداقل یک متر از سطح پشت بام بالاتر بوده و از دیوارهای جانبی نیز حداقل یک متر فاصله داشته باشد.
۳- قسمت عمودی دودکش باید روی پایه های مناسب قرار گیرد تا وزن آن به پایه منتقل شود.ضمنا طول عمودی دودکش توسط بست های مناسب به دیوار محکم گردد.
۴- در صورت ضرورت استفاده از دودکش افقی ، باید مطابق استاندارد عمل گردد.
۵- عبور دودکش از فضای داخلی و سقف کاذب حمام مجاز نمیباشد.
۶- در مواقع استفاده از بخاری های دیواری در اماکن عمومی باید دهانه دودکش ها حداقل در ارتفاع 120سانتی متر تعبیه شده باشد.
۷- دودکش مشترک حداکثر برای پنچ طبقه استفاده شود.
۸- در صورتی که ساختمان بیش از ۵ طبقه باشد ، باید از دو دودکش مشترک براساس جداول مربوطه مطابق مبحث ۱۷ مقررات ملی ساختمان استفاده گردد.
۹- داکت دودکش ها باید از بالا به هوای آزاد ارتباط داشته باشد.
۱۰- محل اتصال قطعات دودکش باید کاملا دودبند شود.
۱۱- استفاده از قطعات لوله های سیمانی پیش ساخته سر صاف لب به لب ممنوع میباشد و باید از نوع نر و ماده (فنجانی) استفاده شود.
۸- تغییر در سیستم لوله کشی گاز داخل ساختمان
۱-۸- هرگونه تغییر در سیستم لوله کشی گاز ساختمان ، باید با تایید مهندس ناظر و توسط افراد و یا شرکت های مجاز انجام شود.
۲-۸- پس از پایان تغییرات در سیستم لوله کشی گاز ساختمان و قبل از استفاده مجدد از آن مراتب باید به شرکت گاز اطلاع داده شود.
۳-۸- کلیه قسمت هایی که به تازگی اجرا شده و یا تحت تعمیر قرار گرفته اند، باید جهت انجام بازرسی قابل رویت مهندس ناظر بوده و بر اساس ضوابط مندرج در این مبحث تحت آزمایش فشار هوا و یا گاز دی اکسیدکربن یا نیتروژن قرار گیرد.
۴-۸- چنانچه مهندس ناظر، اجرای سیستم لوله کشی جدید گاز را مورد تایید قرار دهد باید گواهینامه مربوطه را صادر نماید. ارائه نسخه ای از این گواهینامه به شرکت گاز، برای وصل مجدد گاز، الزامی است.
۵-۸- هنگام تخریب ساختمان و جمع آوری سیستم لوله کشی گاز، مراتب باید به اطلاع شرکت گاز برسد.
۹- روشهای جلوگیری از خطرات ناشی از سوختن ناقص وسایل گازسوز و گازگرفتگی
۱-۹- مسدود شدن دودکش سبب سوخت ناقص و ایجاد گازهای خطرناک و مسموم کننده می شود و به دلیل برگشت این گازها به داخل فضای زندگی، باعث گازگرفتگی ومرگ افراد میشود.
۲-۹- هر چند وقت یکبار کلاهک دودکش های وسایل گازسوز باید مورد بازرسی قرار گیرند تا در صورت افتادن کلاهک، در زمان مناسب نسبت به رفع عیب اقدام شود.
قابل ذکر است که کلاهک علاوه بر اینکه از نفوذ باران و برف و افتادن سایر اشیا به داخل دودکش جلوگیری میکند، در منظم سوختن وسیله گازسوز نیز موثر است. ضمنا از فشردن بیش از اندازه کلاهک که باعث تغییر حالت وگرفتگی منافذ خروج گازهای دودکش میشود نیز خودداری کنید.
۳-۹- انتهای دودکش های توی کار باید حداقل یک متر از سطح پشت بام بالاتر باشد.
۴-۹- هر وسیله گازسوز بایستی دارای دودکش مناسب و بدون اشکال جهت تخلیه گازهای حاصل از احتراق به فضای آزاد باشد و هرگونه نقص و نارسایی و رعایت ننمودن استانداردها در این مورد موجب حادثه خواهدگردید.
۵-۹- در هنگام ساخت، خرید، و اجاره منزل، دودکش وسایل گازسوز باید کاملاً مورد بازرسی قرار گیرند و تا حدالامکان از خرید و اجاره خانه هایی که فاقد دودکش مناسب در داخل دیوار می باشد خودداری شود.
نمونه عکس دودکشهای غیراستاندارد کار گذاشته شده در ساختمان های نوساز
۶-۹- تمام دودکش های وسایل گازسوز بایستی حتماً به بخش عمودی متناسب وکلاهک H مجهز باشند.
۷-۹- از قراردادن خروجی دودکش به صورت افقی با کلاهک و یا بدون کلاهک در زیر سقف و بالکن جداً خودداری فرمائید.
۸-۹- دودکش در داخل دیوار و خارج آن و محل اتصال به وسیلۀ گازسوز باید کاملا آب بندی باشد. هر درز کوچکی میتواند باعث خروج گازهای حاصل از احتراق و بروز یک فاجعۀ انسانی گردد.
۹-۹- حتی الامکان از نصب زانوی اضافی در مسیر دودکش خودداری نمائید زیرا زانو کارآیی دودکش را کاهش می دهد.
۱۰-۹- به هیچ عنوان دودکش وسایل گازسوز و هواکش فن را از یک لوله یا کانال مشترک عبور ندهید.
۱۱-۹- برای دودکش داخل و بیرون دیوار به هیچ عنوان از لوله های پلاستیکی و غیر مقاوم در برابر حرارت استفاده نشود.
۱۲-۹- دودکش باید از ورق های ضد زنگ گالوانیزه و نسبتا ضخیم انتخاب شود.
۱۳-۹- باید هر سال کلاهک دودکش ها از لحاظ پوسیدگی و خورندگی آن در مقابل شرایط جوی کنترل گردد چون ممکن است در اثر پوسیدگی سوراخ گردد و در نهایت آب باران و یا موارد دیگر وارد مسیر دودکش شده و اخلال ایجاد نماید.
۱۴-۹- آبگرمکن و بخاری باید مجهز به دودکش باشند. از نصب این وسیله ها بدون دودکش در محیط های بسته جدا خودداری نمائید.
نمونه ای از لوله های آکاردئونی آلومینیومی استفاده شده به عنوان دودکش
۱۵-۹- از قراردادن قطعات لولۀ دودکش به صورت لب به لب خودداری نمائید و حتما از دودکش های نوع نر و ماده که باعث آب بندی در محل اتصال و عدم خروج گازهای حاصل از احتراق خواهد شد، استفاده نمائید.
۱۶-۹- ازاضافه نمودن به طول بخش افقی دودکش در قسمت های فوقانی ساختمان جهت ساخت اطاقک و انباری بر روی بام خودداری نمایید. در هنگام ساخت طبقه ای جدید دودکش های قدیمی را عمودی و استاندارد ادامه داده و در حین عملیات ساختمانی دودکش را در مقابل ریزش مصالح و نخاله ساختمانی و انسداد داخلی کاملا محفوظ نگهدارید.
۱۷-۹- هنگام عبور دودکش از داخل دیوار و تقاطع آن باید قطر لولۀ فلزی کاملاً یکسان باشد. کم کردن قطر لوله هنگام خروج از ساختمان دیوار یا سقف مجاز نمی باشد.
۱۸-۹- از نصب کردن دودکش درحیاط خلوت رو بسته خودداری نمائید. داکت دودکش ها باید از بالا و پایین به هوای آزاد خروجی داشته باشد و به هیچ وجه هیچگاه بالای داکت مسدود نگردد.
۱۹-۹- دودکش ها را مرتبا بازرسی نمائید و از آزاد بودن مسیر دودکش اطمینان حاصل نمایید.
۲۰-۹- اطراف لوله های دودکش موجود در موتورخانه باید کاملا آب بندی گردد تا از نفوذ گازمنواکسیدکربن به داخل بنا و یا موتورخانه جلوگیری شود.
۲۱-۹- در هنگام هرگونه ساخت و ساز مراقب باشید مصالح ساختمانی به داخل دودکش ها ریخته نشود و راه ورودی دودکش را مسدود نکرده باشد.
مسدود شدن دودکش به علت ریخته شدن مصالح به داخل دودکش
۲۲-۹- هر سال قبل از روشن کردن وسایل گرمازا، مراقب باشید مسیر دودکش ها توسط پرنده ها لانه سازی و مسدود نشده باشد.
۲۳-۹- بخش عمودی خروجی دودکش حداقل بایستی سه برابر بخش افقی درنظر گرفته شود و حداقل ارتفاع بخش عمودی نبایستی از یک متر کمتر باشد.
۲۴-۹- از تغییر قطر در خروجی دودکش و کم کردن سایز آن خودداری نمائید.
۲۵-۹- جهت جلوگیری از پدیده خطر ساز " مکش معکوس " در ساختمان ها، لازم است بر روی قسمت زیرین درب ورودی هر آپارتمان از دریچه تهویه کرکره ای یا آیفونی مناسب به طول ۵۰*۲۰ سانتی متر استفاده گردد
۲۶-۹- زیر درب های ورودی اطاق خواب ها نیز حدود ۳ تا ۵ سانتیمتر باز باشد.
۲۷-۹- قسمت عمودی دودکش باید برروی پایه های مناسب قرارگیرد تا وزن آن به پایه منتقل شود و از کج شدن آن جلوگیری بعمل آید.
ضمنا بخش عمودی دودکش واقع برروی نماها باید توسط بست های مناسب به دیوار محکم گردد. همچنین مراقب چرخش کلاهک به سمت زمین باشید در این صورت این گونه دودکش ها کارآیی لازم را ندارند و عدم خروج گازهای حاصل از احتراق جان افراد را تهدید میکند.
۲۸-۹- عبور دودکش ازفضای داخل سقف کاذب و به خصوص حمام ممنوع می باشد چون به دلیل پوسیدگی امکان نشت گاز منواکسیدکربن وجود دارد.
۲۹-۹- دودکش باید به بست نگهدارنده مجهز باشد و در محل خود محکم گردد.
۳۰-۹- برای شومینه به دلیل امکان پس زدن گازهای حاصل از احتراق بهتر است از دودکش به قطر 15سانتیمتر استفاده کرد.
۳۱-۹- حتی الامکان از دودکش هایی که از پنجره به بیرون هدایت میشوند باید اجتناب نمود. چنانچه ناچارا دودکش از پنجره به بیرون هدایت شود باید به روش صحیح و کاملا محکم در محل خروج از پنجره مهار و مجهز به کلاهک شود و حداقل دارای ۱ متر ارتفاع از محل خروج باشد. در صورتی که هنگام بهره برداری و روشن بودن وسیله گازسوز با آزمایش قرار دادن دست بر روی دودکش مشاهده گردید که دودکش مذکور سرد میباشد این دودکش باید حذف شود و دودکش دیگری که تا بالای بام ادامه داشته باشد، تعبیه گردد.
۳۲-۹- اتصال خروجی دودکش به درز انبساط بین دو ساختمان میتواند باعث نفوذ گاز منواکسیدکربن از منافذ به هر کدام از این ساختمان ها گردد.
۳۳-۹- به منظور وجود هوای کافی و پرهیز از سوختن ناقص در وسایل گازسوز باید راه ورود هوا به داخل اتاق ها توسط روزنه های مناسب در زیر درب ها، دریچه های کرکره ای ایجاد شود. این موضوع به ویژه در اتاق های کوچک و فضاهای زیرزمینی از اهمیت و حساسیت فوق العاده ای برخوردار است. باید دانست که معمولا یک بخاری جهت سوزاندن کامل سوخت حدود ۱۵ برابر حجم گاز مصرفی به هوای تازه نیاز دارد. یک بخاری معمولی خانگی باید ۱۵ متر مکعب در ساعت هوای تازه دریافت کند تا قادر به سوزاندن مناسب گازطبیعی باشد. بنابراین ملاحظه میشود که منافذ ورود هوا چه تأثیر حیاتی در این رابطه دارند.
۳۴-۹- مسدودشدن دودکش لوازم گازسوز حتی درحد جزیی باعث ناقص سوزی و پس زدن گازهای سمی به فضای اتاق میشود. همواره از مسدود نبودن دودکش ها اطمینان حاصل فرمایید.
۳۵-۹- به منظور نصب دودکش وسایل گازسوز از کمترین تعداد زانو استفاده شود.
۳۶-۹- توصیه میشود در طراحی و ساخت ابنیه نوساز، دودکش کلیۀ وسایل گازسوز پیش بینی شود و نقشۀ مربوطه توسط مهندس ناظر تأیید گردد. نصب دودکش بعد از اتمام پروژه بر روی نما در ساختمان های جدیدالاحداث کاملا بی مورد می باشد.
۳۷-۹- مراقب باشید البسه آویزان شده شما در تراس، دودکش همسایه پایین را مسدود ننماید.
۳۸-۹- دودکش و اتصالات مربوطه در حیاط خلوت و داکت ها باید حتماً دارای بست و تکیه گاه مناسب باشد.
۳۹-۹- دودکش های آجری به دلیل نفوذ گاز از درزها به سایر قسمت ها خطرساز می باشند.
۴۰-۹- قطر دودکش شوفاژ باید براساس ظرفیت مربوطه طراحی شود. ضمنا حداقل قطر برای کمترین مصرف دستگاه های شوفاژ ۲۰ سانتیمتر پیشنهاد میشود.
۴۱-۹- برای کلیۀ آبگرمکن های دیواری دودکش به قطر ۱۵ سانتیمتر به بالا پیشنهاد میشود.
۴۲-۹- دریچۀ دودکش باید بالاتر از وسیلۀ گازسوز قرار گیرد و نصب هرگونه دودکش از ارتفاع دستگاه به سمت ارتفاع پائین تر از وسیلۀ گازسوز به سمت زمین جدا خطرناک است و موجب پس زدن محصولات سمی احتراق می گردد.
۴۳-۹- به ازای هر زانو ۹۰ (نود درجه) در دودکش، لازم است به ارتفاع بخش عمودی اضافه گردد.
دودکش ها باید به محل خروجی دستگاه گازسوز متصل شده و همواره با شیب بالارونده به سمت بالا برود و به هیچ عنوان در طول مسیر با وسایلی مانند لوله آکاردیونی یا زانویی به سمت پایین برنگردد و از زانویی ۹۰ درجه حتی المقدور خیلی کم استفاده شود.
۴۴-۹- حتی الامکان در آپارتمان های زیر ۵۰ متر مربع سیستم گرمایش بوسیله شوفاژ انجام شود و از وسایل گرمایشی همچون بخاری یا آبگرمکن دیواری استفاده نشود.
۴۵-۹- ساخت حمام در کنار شوفاژخانه خطرناک و حادثه سازمیباشد.
۴۶-۹- نصب دو وسیلۀ گاز سوز شومینه و بخاری در آپارتمان های کوچک و استفاده همزمان از آن ها میتواند آثار جبران ناپذیری را به بار آورد.
۴۷-۹- هرگونه نشتی لوله های آب گرم خطرناک میباشد چون در این صورت باعث مدام سوزی آبگرمکن گازی میشود. این موضوع باعث مصرف سوخت بیشتر، اکسیژن بیشتر، و در نهایت بروز خطراحتمالی میشود.
۴۸-۹- اگر در منزل دچار سردرد، سرگیجه، و تهوع میشوید علت میتواند در وسایل گازسوز نیز باشد.
معمولا در اثر نبودن هوای کافی و عیوب وسایل گازسوز عمل احتراق مختل می گردد و گازهای مضر و خطرناک تولید و در سطح خانه پخش میشودکه موجب عوارض بعدی می گردد.
۴۹-۹- داکت مسیر دودکش ها و آپارتمان ها در بالای بام و طبقه همکف در ابتدا و انتها حتی الامکان باید باز و به فضای آزاد راه داشته باشد تا اگر نشتی در مسیر دودکش بوجود آمد به بیرون هدایت شود و به داخل ساختمان نفوذ نکند.
۵۰-۹- به دلیل مصرف بالا در پکیج های منازل، باید از دودکش به قطر ۱۵ سانتی متر و بیشتر استفاده شود.
۵۱-۹- استفاده از زانوهای متوالی برای عبور دودکش عمودی از مجاور شناژهای افقی به شکل U باعث کم کردن کارآیی دودکش میشود. قبل از بتون ریزی در ساخت منازل مسیر دودکش را انتخاب نمایید.
۵۲-۹- پرکردن فواصل و درزهای بین دودکش ها توسط گچ و مصالح ساختمانی در داخل دیوار ساختمان موجب انسداد دودکش می گردد.
۵۳-۹- استفاده از سطل آب و قراردادن دودکش در آن جهت تصفیۀ گازهای سمی به جای نصب دودکش استاندارد خطری جدی برای مصرف کنندگان گاز طبیعی حتی در فضاهای کوچک نظیر مغازه و فروشگاه می باشدکه متاسفانه حوادث مرگباری از این باور غلط تاکنون رخ داده است.
آزمایش دودکش
برای اطمینان از صحت عملکرد دودکش سه آزمایش آسان ذیل را میتوان انجام داد:
۱-۱۰- ساده ترین آزمایش هر دودکش دست زدن و لمس آن است. سردی دودکش نشانۀ عدم عبور گازهای سمی حاصل از احتراق دستگاه گازسوز و زنگ خطر می باشد. وقتی دستگاه گازسوز کارمیکند باید دودکش آن داغ باشد و نوک انگشتان داغی آن را حس کند.
۲-۱۰- آزمایش بعدی استفاده از شمع و یا شعله کبریت در محل دریچه و مبدأ دودکش در محل مصرف می باشد. با قرار دادن کبریت روشن درابتدای دریچه باید شعله به سمت داخل دودکش کشیده شود. این موضوع نشانۀ کارکردن و مکش مناسب دودکش است و در صورتی که تغییری در شعله ایجاد نشود نشان دهنده عدم مکش مناسب دودکش میباشد.
۳-۱۰- هنگام خرید و یا اجاره خانه و قبل از وصل وسایل گازسوز به دودکش، مسیر دودکش ها را بایک وزنه و طناب محکم از پشت بام تا محل دریچه و مبدأ دودکش کنترل نمایید تا از باز بودن آن کاملا مطمئن شویم.
تگ ها: آزمایش دودکش, اجرای لوله کشی گاز, پایه دودکش, تغییر در سیستم لوله کشی گاز ساختمان, تنظیم کننده مکش, جنس دودکش, جنس لوله دودکش, دودکش, دودکش دستگاه گازسوز, دودکش غیراستاندارد, دودکش قائم, دودکش قائم ساختمانی, روشهای جلوگیری از خطرات ناشی از سوختن ناقص وسایل گازسوز و گازگرفتگی, شیر برقی گاز, شیر حساس به زلزله گاز, ضوابط نصب دودکش, فیوز گاز, کلاهک, کلاهک دودکش, لوله رابط, لوله کشی گاز ساختمان, مسدود شدن دودکش, مشخصات لوله رابط دودکش, نصب دودکش, نکات ایمنی دودکش, هشدار دهنده نشت گاز
