همیارآنلاین
کانال ایتا https://eitaa.com/hamyaronlineهمیارآنلاین
کانال ایتا https://eitaa.com/hamyaronlineباتری دوستی پر خطر
شناخت گام به گام مواد سمی و خطرناک یکی از راه‌هایی است که نه‌تنها تا حد زیادی از تاثیرات منفی ناخواسته این مواد بر سلامت انسان می‌کاهد، بلکه تاثیرات ثانویه زیست‌محیطی را نیز تا حد زیادی کاهش خواهد داد. یکی از مواد سمی و خطرناکی که ما در زندگی روزمره با آن سر و کار داریم، باتری است. باتری در اشکال و ابعاد مختلف بی‌تردید یکی از اجزای لاینفک زندگی مدرن است. رد پای باتری‌ها را می‌توان براحتی در ساعت، تلفن همراه، موبایل، اسباب‌بازی‌ها و کنترل‌های تلویزیون دید. اما آیا ردیابی عناصر سازنده و خطرناک این محصول نیز به همین سادگی است؟
انواع باتری
باتری یک نوع پیل الکتریکی و منبعی از انرژی پتانسیل الکتریکی است که به‌واسطه واکنش‌های شیمیایی که در درونش صورت می‌گیرد، انرژی شیمیایی را به انرژی الکتریکی تبدیل می‌کند. قطب هر باتری جایی است که می‌توان انرژی را از آن دریافت کرد. باتری اغلب حاوی ترکیبات شیمیایی اسیدی یا قلیایی، فلزات سنگین و لیتیوم هستند. باتری‌های موجود در بازار را که برای مصارف خانگی کاربرد دارند، می‌توان در سه گروه طبقه‌بندی کرد: گروه اول عبارت است از باتری‌های قلیایی با پیل خشک؛ باتری ای‌ای‌ای، 9 ولت و... .
باتری‌های قلیایی انواعی هستند که اغلب از طریق واکنش میان دی‌اکسید منگنز و روی عمل می‌کنند. این باتری‌ها را با نام باتری‌های یک‌بارمصرف نیز می‌شناسند؛ چرا که امکان شارژ ندارند و پس از مدتی دشارژ میشوند. باتری‌های تریپل اِی یا ای‌ای‌ای یک نمونه از پیل‌های خشک هستند که بیشتر در دوربین‌ها و کنترل‌های از راه دور کاربرد دارند. باتری‌های 9 ولت یا باتری‌های کتابی و ترانزیستوری نیز بیشتر در رادیو، اسباب‌بازی و تجهیزات ارتباطی به کار می‌روند. گروه دوم باتری‌ها به صفحات لیتیومی معروفند. کاربرد این باتری‌ها بیشتر در ساعت، سمعک، وسایل و ابزار الکترونیکی کوچک است. گروه سوم باتری‌ها، انواع قابل شارژ موسوم به باتری‌های نیکل کادمیومی هستند. این گروه از باتری‌ها را که از فلز کادمیوم و اکسیدنیکل به‌عنوان الکترود تشکیل شده‌اند بیشتر می‌توان در وسایل الکترونیکی از جمله گوشی‌های تلفن همراه سراغ گرفت.
چرا باتری‌ها خطرناک هستند؟
ترکیبات شیمیایی و فلزات سنگین باعث می‌شود که باتری‌ها از نظر طبقه‌بندی در رده وسایل خطرناک منزل جای بگیرند. باتری‌های قلیایی که کاربرد خانگی دارند، حاوی هیدروکسید پتاسیم یا هیدروکسید سدیم هستند. هر گونه سوراخ، شکستگی یا حتی ترکیدگی که باعث تماس این ترکیبات شیمیایی با پوست بدن شود، ممکن است خطرناک باشد. تماس این نوع ترکیبات شیمیایی با بافت‌های بدن در صورتی که شخص زخم‌های عمیق داشته باشد، ممکن است حتی به فساد یا مرگ سلول‌ها منجر شود. در واقع ترکیبات شیمیایی مذکور انسجام نسوج و بافت‌ها را از بین می‌برند و شرایطی مشابه توده‌های لزج و آبکی ایجاد می‌کنند. تحقیقات نشان داده که اگر این نوع باتری‌ها را حیوانی مثل سگ بجود، اسید معده بر آن تاثیر خواهد گذاشت و نتیجه چیزی بجز آسیب چند برابر به اندام‌ها نیست. سرب، روی، کادمیوم، کبالت و جیوه از جمله فلزات سنگین و سمی هستند که در این نوع از باتری‌ها یافت میشوند. بلع ناخواسته باتری توسط کودکان نیز ممکن است عوارض بسیار جدی از جمله انسداد دستگاه هاضمه را به همراه داشته باشد. باتری‌های با صفحات لیتیومی حاوی ترکیبات خورنده نیستند، اما مساله اینجاست که اگر به هر دلیلی وارد دستگاه هاضمه شوند، بر مری تاثیرات مخربی خواهند داشت. عبور این نوع باتری‌ها از مری سبب می‌شود که ناحیه‌ای از مری که در سمت کاتد است، قلیایی و ناحیه‌ای که در سمت آند است، اسیدی شود. نتیجه این شرایط غیرعادی نیز چیزی به غیر از تخریب جبران‌ناپذیر بافت نیست. جالب است که بدانید یک باتری 3 ولتی معمولی می‌تواند در ظرف 15 دقیقه بافت مری را به شکلی باورنکردنی نِکروزه کند. نکروزه شدن همان مرگ بافت‌هاست که به‌واسطه آن مجموعه‌ای از سلول‌ها یا بافت‌های بدن دچار مرگ یا فساد میشوند. تماس باتری‌ها با بافت‌های بدن اغلب به نوعی نکروز خاص به نام نکروز آبکی منجر می‌شود. نکروز آبکی جدای از تخریب سلولی، چرکین‌شدن را هم به همراه دارد. در بافت‌های نکروزه نوعی واکنش شیمیایی صورت می‌گیرد که به آن خزان یاخته‌ای گفته می‌شود. خزان یاخته‌ای حجم سلول‌ها را کاهش میدهد و باعث از بین رفتن غشای هسته سلول می‌شود. چنانچه مقادیر قابل‌توجهی از بافت‌های به‌هم‌پیوسته نکروزه شوند، شرایطی خاص ایجاد می‌شود که بدان قانقاریا می‌گویند. قانقاریا نوعی عفونت و فساد در بافت‌های بدن است که به‌واسطه آن خونرسانی به سلول‌ها مختل می‌شود و در شرایط حاد با قطع موضع آسیب‌دیده همراه می‌شود.
علائم بالینی بلع ناخواسته
بعضی از باتری‌ها به‌قدری کوچک هستند که ممکن است بلع ناخواسته آنها توسط کودکان و معلولان ذهنی بسرعت معلوم نشود. اما بعضی از علائم احتمالی بالینی شاید در تشخیص آن تا حدودی موثر باشند؛ برای مثال فردی که ناخواسته باتری را می‌بلعد اغلب یکی از نشانه‌های ذیل را از خود نشان میدهد: سرخی نامتعارف و زخم در ناحیه زبان و لب‌ها، تغییر رنگ دندان‌ها به سیاه یا خاکستری، حرکات نامتعارف و ممتد شبیه بلع همراه تراوش آب زیاد از دهان و در نهایت دردناکی و بادکردگی غیرعادی در ناحیه شکم. در این شرایط خاص اطرافیان باید توجه داشته باشند به‌هیچ‌وجه شخص بیمار را مجبور به بالا آوردن یا برگرداندن محتویات معده نکنند، زیرا این مساله می‌تواند از جهات دیگری مشکل‌ساز باشد. به خاطر داشته باشید که هر گونه اجبار به برگرداندن باتری ممکن است باعث شود که مواد سمی و خورنده آن زخم‌ها را بیشتر از آنچه که باید تحت تاثیر قرار دهند. علاوه بر این، برگرداندن عمدی می‌تواند با توجه به ابعاد باتری حتی باعث انسداد مری شود. تنها اقدام موثر در این شرایط شست‌وشوی مداوم دهان و ناحیه‌ای از پوست بدن است که با ترکیبات شیمیایی تماس داشته. در ضمن هر ده الی 15 دقیقه باید مقادیر اندکی آب ولرم به فرد بیمار داد و هرچه سریع‌تر وی را به مراکز درمانی رساند. پزشکان اغلب بعد از آن که محل باتری را با رادیوگرافی مشخص کردند، از طریق آندوسکوپی یا جراحی آن را از بدن خارج می‌کنند. در این گونه مواقع زمان فاکتور بسیار مهمی است؛ چرا که هرقدر فرآیند درمانی زودتر آغاز شود و باتری زودتر از بدن فرد خارج شود، طبعا به نفع وی خواهد بود.
باتری‌ها را جدی بگیرید
باتری‌ها یکی از منابع انرژی قابل‌اعتماد در دنیای امروز هستند، اما آنچه در مورد آنها نمی‌دانیم، این است که آنها همیشه فعال هستند؛ یعنی حتی زمانی که آنها را در یک گوشه انبار می‌کنیم باز هم فعالیت‌شان ادامه دارد، درحالی‌که ما در عمل هیچ چیزی مشاهده نمی‌کنیم. حتی در زمان قطع برق بسیاری از خطوط تلفن هنوز کار می‌کنند، چراکه اغلب تلفن‌های امروزی به باتری‌های اسیدی (گونه‌ای از باتری‌های قابل‌شارژ) مجهز هستند. باتری‌های امروزی قابلیت آن را دارند که رایانه منزل شما را در زمان قطع برق روشن نگه دارند و از این جهت نسبت به باتری‌های نسل گذشته تفاوت‌های آشکاری دارند. همه باتری‌ها در مجموع از دو جزء اصلی تشکیل شده‌اند: یک نوع الکترولیت و یک نوع فلز سنگین. در درون هر باتری این فلزات سنگین هستند که با الکترولیت‌های شیمیایی واکنش انجام می‌دهند تا انرژی لازم تامین شود. باتری اتومبیل‌ها، قایق‌ها و موتورسیکلت‌ها معمولاً از نوع سلول مرطوب است که در آن الکترولیت مذکور به شکل مایع است. استفاده از جیوه در اکثر باتری‌ها از سال 1996 به دلیل بحران‌های خاص زیست‌محیطی ممنوع شده، اما هنوز در برخی از آنها کاربرد دارند. علت ضرورت بازیافت صحیح باتری و رها نکردن آن در سطل‌های معمولی دقیقاً به واسطه ترکیبات شیمیایی موجود در آن خصوصاً فلزات سنگین اعم از جیوه، سرب، کادمیوم و نیکل است که در رده مواد فوق‌العاده سمی جای دارند. وارد شدن باتری‌ها به زمین‌های مخصوص دفن بهداشتی زباله در بلندمدت باعث آلودگی آب و خاک می‌شود. درحالی‌که بازیافت آن امکان استفاده مجدد را فراهم خواهد کرد. خرید باتری‌های قابل‌شارژ یکی از بهترین راه‌ها برای کاهش مصرف این ترکیبات مهلک شیمیایی است.
فرناز حیدری/ کارشناس ارشد مهندسی محیط‌زیست
منابع:
BatteryUniversity، eWasteGuide، DGIGlobal و Nature
