بواسیر یا هموروئید (به انگلیسی: Hemorrhoid) به اتساع رگهای وریدی در مجرای مقعدی میگویند که به کنترل مدفوع کمک میکنند.[۱][۲] آنها زمانیکه متورم یا ملتهب میشوند «بیمارگونه» یا همان بواسیر[۳] میشوند. آنها در حالت فیزیولوژیک خود مانند بالشتکی مرکب از مجرای سرخرگی-سیاهرگی و بافت همبند عمل میکنند.
علائم بواسیر بستگی به نوع آن دارد. بواسیر داخلی معمولاً همراه با خونریزی مقعدی بیدرد است اما بواسیر خارجی ممکن است علائم کمتری داشته باشد یا اگر ترومبوز باشد همراه با درد و تورم در ناحیه مقعد خواهد بود. بسیاری از مردم به اشتباه هرنوع علامت رخداده در اطراف منطقه مقعدی-راست رودهای را «بواسیر» میدانند و دلایل جدی این علائم را نادیده میگیرند.[۴] اگرچه علت اصلی بواسیر ناشناخته است، تعدادی از عوامل که باعث بالا رفتن فشار درون شکمی میشوند، بهویژه یبوست، نقش اصلی را در رشد آن دارند.
درمان اولیه برای بیماری خفیف یا متوسط شامل افزایش دریافت فیبر، مایعات از راه دهان برای حفظ جذب آب، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی برای تسکین درد و استراحت میباشد. ممکن است در صورت بروز علائم شدید یا بهبود نیافتن با استفاده از مدیریت بیماری، برخی روشهای فرعی انجام شوند. عمل جراحی برای کسانی انجام میشود که پس از این مراحل هم بهبود نمییابند. حدود نیمی از مردم در مرحلهای از زندگی خود ممکن است دچار برخی از عوارض بواسیر شوند. نتایج معمولاً رضایتبخش است.
بواسیر شایعترین بیماری مقعد است. احتمالاً نیمی از افراد تا سن پنجاه سال، به بواسیر دچارمیشوند. بواسیرها ناشی از گرفتاری سیاهرگهای ناحیه مقعدی هستند. اگر به هر علتی، فشار بیش از حد به پایین راست روده (رکتوم) و ناحیه مقعدی وارد شود، به طور غیرطبیعی این سیاهرگها متورم میشوند. فشار زیاد، ممکن است به علت وارد آمدن فشار مکرر به سیاهرگهای مقعد یا راست روده عوامل افزایش دهنده خطر، رژیم غذایی بدون فیبر، نشستن یا ایستادن به مدتطولانی، چاقی، یبوست، کمشدن توان عضلانی در سنین بالا، جراحی راست روده یا پارگی مجرای تناسلی به هنگام زایمان و دوختن آن، بیماری کبدی، سرطان روده بزرگ، سکس مقعدی، بالا بردن فشار خون در سیستم سیاهرگی دستگاه گوارش باشد. بواسیرهای خارجی به صورت توده نرم و متورم و یا توده سفت در اطراف ناحیه مقعدی ظاهر میشوند بواسیرهای داخلی در داخل کانال مقعدی ایجاد میشوند.
نشانه ها
بواسیر داخلی و خارجی ممکن است شکلهای متفاوتی داشته باشند؛ البته ممکن است بسیاری از افراد ترکیبی از هردو را داشته باشند.[۲] خونریزی به حدی که موجب کمخونی شود نادر است،[۵] و خونریزی خطرناک برای حیات فرد از آن هم نادرتر.[۶] بسیاری از مردم در مواجهه با این مشکل احساس شرم میکنند[۵] و معمولاً زمانی به سراغ درمان پزشکی میروند که مشکل پیشرفت کرده است.[۲]
خارجی
اگر بواسیر خارجی ترومبوز نشده باشد ممکن است مشکلاتی را پدید آورد.[۷] البته بواسیر در صورت ترومبوز شدن هم میتواند بسیار دردناک باشد.[۲][۳] اگرچه این درد معمولاً طی ۲ تا ۳ روز تسکین مییابد.[۵] اما از بین رفتن تورم ممکن است چند هفته به طول بینجامد.[۵] ممکن است پس از درمان یک زگیل آویزان باقی بماند.[۲] اگر بواسیر گسترده باشد و مشکلات بهداشتی به همراه آورد، ممکن است موجب تحریک پوست اطراف شده و در نتیجه باعث خارش اطراف مقعد شود.[۷]
علتها
علت دقیق بواسیر علامتدار ناشناخته است.[۸] برخی عوامل که احتمال نقشآفرینی دارند عبارتند از: روشهای نامنظم دفع (یبوست یا اسهال)، کمبود تمرینات بدنی، عوامل تغذیهای (رژیمهای کمفیبر)، افزایش فشار درون شکمی (کشیدگی طولانیمدت، آبآوردگی شکم، تودهٔ درون شکمی، یا بارداری)، ژنتیک، نبود دریچه درون رگهای بواسیری، و افزایش سن.[۳][۵] سایر عواملی که ممکن است احتمال ابتلا را افزایش دهند عبارتند از مرض چاقی، نشستن طولانیمدت،[۲] سرفه مزمن و نقص در عملکرد لگن.[۴] البته شواهد مرتبط با این دلایل ضعیف است.[۴]
درطول بارداری، فشار از طرف جنین روی شکم و تغییرات هورمونی باعث بزرگ شدن رگهای بواسیری میشود. همچنین زایمان منجر به افزایش فشارهای درونشکمی میشود.[۹] زنان باردار در موارد نادر نیاز به درمان با جراحی دارند چراکه علائم معمولاً پس از زایمان ازبین میروند.[۳]
پاتوفیزیولوژی
بالشتکهای بواسیر بخشی از ساختمان طبیعی بدن انسان هستند و فقط زمانی که دچار تغییرات غیرطبیعی شوند بدل به یک بیماری آسیبشناسانه میشوند.[۲] در مجرای مقعدی طبیعی سه بالشتک اصلی وجود دارد.[۳] این سه به شکل طبیعی در پهلوی چپ، راست قدامی، و راست عقب قرار دارند.[۵] اینها نه از سرخرگ و نه سیاهرگ تشکیل شدهاند بلکه رگهای خونی هستند که سینوسی، بافت همبند و ماهیچه صاف نامیده میشوند.[۴] منحنی سینوسی در دیوارههای خود، برخلاف سیاهرگها، بافت ماهیچهای ندارد.[۲] این مجموعهٔ رگهای خونی را بهنام شبکه رگ بواسیری میشناسند.[۴]
بالشتکهای بواسیر برای دفع اختیاری اهمیت دارند. آنها ۱۵-۲۰٪ فشار بسته بودن مقعد درحال استراحت را برعهده دارند و درحین دفع مدفوع از ماهیچههای تنگکنندهٔ مقعد محفاظت میکنند.[۲] وقتی شخص در حالت نشسته به خود فشار میآورد، فشار درون شکمی افزایش پیدا میکند، و اندازهٔ بالشتکهای بواسیر رشد میکند و به بسته نگه داشتن مقعد کمک میکند.[۵] باور بر این است که علائم بواسیر زمانی رخ میدهد که این ساختار عروقی به سمت پایین میلغزد یا زمانیکه فشار سیاهرگی افزایش بسیارزیادی مییابد.[۶] افزایش فشار تنگکنندهٔ مقعد هم ممکن است در علائم بواسیر سهیم باشد.[۵] دونوع بواسیر رخ میدهد: داخلی از شبکه رگ بواسیری فوقانی و خارجی از شبکه رگ بواسیری تحتانی.[۵]خط شانهای این دو محدوده را از هم جدا میکند.[۵]
داخلی
بواسیر داخلی معمولاً همراه با خون قرمز روشن خونریزی مقعدی بیدرد حین یا پس از کار کردن مزاج است.[۲] معمولاً خون سطح مدفوع را میپوشاند، که به این شرایط مدفوع خونی میگویند، یا روی کاغذ توالت دیده میشود، یا در کاسه توالت چکه میکند.[۲] معمولاً رنگ خود مدفوع طبیعی است.[۲] سایر علائم ممکن است شامل ترشح مخاط، تودهٔ میاندوراهی) در صورتیکه فروافتادگی از مقعد وجود داشته باشد (خارش و بیاختیاری مدفوع باشد.[۶][۱۰] بواسیر داخلی معمولاً زمانی دردناک میشود که ترومبوز یا نکروز شود.[۲]
تشخیص
بواسیر را معمولاً ازطریق معاینه جسمانی تشخیص میدهند.[۱۱] معاینه دیداری مقعد و اطراف آن ممکن است به تشخیص بواسیر خارجی یا پایینافتاده منجر شود.[۲] ممکن است از معاینه مقعدی برای تشخیص نئوپلاسم، پولیپ، پروستات متورم، یا دمل استفاده شود.[۲] ممکن است بهدلیل درد، انجام این معاینه بدون استفاده از آرامبخش مناسب میسر نباشد، اگرچه اکثر بواسیرهای داخلی همراه با درد نیستند.[۳] تأیید دیداری بواسیر داخلی ممکن است نیاز به آنوسکوپ داشته باشد، وسیلهای شبیه لولهای توخالی که به یک سر آن منبع نور متصل شده است.[۵] دونوع بواسیر وجود دارد: خارجی و داخلی. تفاوت این دو باتوجه به موقعیتشان نسبت به خط شانهای مشخص میشود.[۳] ممکن است برخی افراد همزمان گونههای علامتدار هردو را داشته باشند.[۵] اگر درد وجود داشته باشد، احتمال بیشتری برای وقوع بریدگی مقعدی یا بواسیر خارجی است تا بواسیر داخلی.[۵]