همیارآنلاین
کانال ایتا https://eitaa.com/hamyaronlineهمیارآنلاین
کانال ایتا https://eitaa.com/hamyaronlineبروجرد پیش از اسلام
بروجرد پیش از اسلام
نشانه های تاریخی به دست آمده از برخی گورستانهای و تپه های باستانی اطراف بروجرد قدمت سکونت بشر را دست کم از سه
هزار سال پیش از میلاد مسیح نشان می دهد. با این وجود مستندات زیادی از تاریخچه شهر بروجرد پیش از اسلام در دست نیست
با وجود تپه ها و دخمه های زیاد باستانی و بعضا پیش از تاریخ در ناحیه بروجرد هنوز مطالعات باستان شناسی جامعی در هیچ یک
از این جایگاهها انجام نگرفته است سزمین ماد از تمدن های باستانی ایران بوده که در غرب ایران کنونی قرار داشته است. از قرن
ششم قبل از میلاد این سرزمین توسط هخامنشیان اداره شد و یکی از ایالت‌های تابع دولت شد. از پادشاهی هخامنشی به بعد
یعنی در دوره پارت‌ها و ساسانی‌ها، ایالت ماد از جمله ایالات کشور ایران به شمار می‌رفت و به نام ماه وانده می‌شد. این ایالت
. شامل دو بخش «ماه پایین» یا «مادرزادی» و «ماه بالا» یا «ماه نهاوند» بود
ناحیه بروجرد هم می تواند به عنوان بخش از سرزمین مادها مورد توجه قرار گیرد و هم بخش از سرزمین کاسیت ها بوده است
کاسی ها از حداقل سه هزار قبل از میلاد در لرستان امروزی ساکن بوده و به شغل دامداری و پرورش اسب مشغول بودند و از اوایل
.هزاره دوم قبل از میلاد موفق شدند دولت مقتدری را تشکیل دهند
ماد ها با مناطق جنوبی خود روابط نزدیکی داشته و خصوصا با اهالی آنجا یعنی کاسی ها از لحاظ نژادی و زبانی نزدیکی زیادی
داشتند. کاسی ها نیز مثل سایر قبایل کوه نشین از لحاظ زبانی به ایلامیان نزدیک بودند (تاریخ ماد ص ۹۱). تا قرن ها بعد، از بروجرد
.بعنوان بخشی از سرزمین ماد یا ماه یاد شده است
از تاریخ بروجرد در زمان هخامنشیان اطلاعی در دست نیست. هخامنشیان که از اتحاد دو قوم بزرگ ماد در شمال و پارس در جنوب
بوجود آمدند یکی از قدرتمند ترین و بزرگترین امپراتوری های جهان را ساختند. افول هخامنشیان با حمله اسکندر به غرب ایران صورت
.گرفته است. حضور سلوکیان در ایران، آنان را وادار به همکاری با ایرانیان کرد
به همین دلیل بسیاری از سازمان‌های اداری و شاهنشاهی ایران شکل سابق خود را حفظ نمود و اسکندر و فرماندهان وی ،شیوه
زندگی و زرق و برق دستگاه حکومت هخامنشی را تقلید کردند. در این دوره، توسعه شهرسازی در فاصله سوریه و میان رودان بیش
از سایر نواحی انجام گرفت. با این همه ،در فلات ایران ،در ناحیه کرمانشاه، همدان، بروجرد و نهاوند، شهرهای تازه‌ای به وجود آمدند
برخی گفته اند که قلعه رومیان بروجرد از دوران حمله اسکندر به ایران یعنی اواخر هخامنشیان و همزمان با سلوکیان ساخته شده
است اما کاوشهای مقدماتی قدمت آن را بیش از این نشان می دهد. از آنجا که نفوذ اسکندر بیشتر در غرب ایران کنونی بوده است
.می توان پذیرفت که این دژ در آن دوران از اهمیت خاصی برخوردار شده باشد
اشکانیان نیزشهرهای چندی در غرب ایران و در نواحی همدان و بروجرد ساخته اند. استفاده از "گرد" در ساختن نام شهرها از این
.دوره آغاز شده است و ساسانیان نیزآن را ادامه داده اند
نوشته های موجود حاکی است بروجرد در زمان ساسانیان از مراکز شهری ایرانیان بوده است و در آن آتشکده ای بزرگ برپا بوده ست
ساخته شدن شهربروگرد یا بروجرد را به فیروز ساسانی نسبت می دهند (پیروزگرد). یکی از راههای اصلی ایران در این دوره همدان
را از طریق نهاوند و بروجرد و شاپور خواست یا خرم آباد فعلی به شهرهای خوزستان مانند شوش ،دزفول شوشتر و اهواز مرتبط
می ساخته است. به هر حال شواهد کافی در مورد قدمت شهر بروجرد کنونی تا زمان ساسانیان در دست است هر چند که اوج
.شکوفایی بروجرد چندین قرن بعد آغاز می شود
بروجرد در زمان حمله اعراب
مسلمانان پیش از حمله به نهاوند فرستاده ای را به بروجرد می فرستند تا آنان را به اطاعت فراخوانند اما در پی پاسخ منفی ایرانیان
. حمله خود را از قادسیه آغاز می کنند و در نهاوند ایرانیان را شکست می دهند
در کتاب شرح فتوحات عمر ضمن اشاره گسترده به این واقعه از بروجرد با نام "بروجرد ثالث" نام برده شده است . گفته می شود
یزدگرد بعد از شکست جنگ نهاوند در بروجرد سپاهیان خود را مجددا سازماندهی می کند در کتابهای تاریخی به گردآمدن سپاهیان
بر یزدگرد در قلعه بروجرد اشاره شده است . ممکن است این قلعه، همان شهر بروجرد باشد و یا قلعه کوچکی که در شمال بروجرد
و راوی کوه یزدگرد ساخته شده است ساکنان محلی، این قلعه را محل فرماندهی سپاه یزدگرد می دانند. برخی معتقدند یزدگرد
. در بروجرد کشته شده و در جایی که امروزه آرامگاه زواریون نامیده می شود به خاک سپرده شده است
قرن اول تا چهارم هجری
بروجرد از زمان حمله اعراب به ایران به بعد در زمره شهرهای استراتژیک در آمده است و حوادث و جنگهای تاریخی فراوانی در منطقه
بروجرد و بویژه دشت جنوبی آن – سیلاخور – به وقوع پیوسته است. در دوران حکومت خلفای اسلامی بر ایران، غرب ایران تحت نام
. منطقه جبال شناخته می شده است
ابو دلف از حکمرانان حکومت عباسیان، مسجدی در بروجرد ساخت و منبری در آن برپا کرد این مسجد به احتمال باید همان مسجد
جامع باشد که آن زمان آتشکده بوده است. از این زمان به بعد نام بروجرد به کرات به همین گونه فعلی در کتابهای تاریخی ذکرشده
است. بروجرد را در این زمان بین دو شهر همدان و کرخ (کرج) نوشته اند که این شهر اخیر جایی در شرق بروجرد و در حوالی اراک
بوده و از بین رفته است
بروجرد در این دوران بخشی از پهله یا سرزمین جبال یا کوهستان بوده است. کوهستان که تا حدود قرن ششم هـ . ق نیز به کار
می‌رفته، سرزمینی بوده که از شمال به دیلمان و آذربایجان از غرب و جنوب غربی به سواد (عراق) و خوزستان، از جنوب به پارس و
کرمان و از مشرق به بیابان خراسان وتوس محدود می‌شد از حدود قرن سوم هجری به بعد ترجمه عربی واژه کوهستان به
نام«الجبال» به متون جغرافیایی اسلامی وارد شد. سرزمین جبال با کوهستان دارای چندین کوره یا ناحیه بود که ماه کوفه یا دینور،
. ماه بصره یا نهاوند، همدان، ایفازین، قم، ماسبذان، مهر جانقدق و.. از آن دسته بودند
کوهستان بخشی از سرزمینی بزرگ‌تر بود که «بلاد پهلو یا پهلویان» خوانده می‌شد. بلاد پهلویان یا سرزمین پهلو شامل ری، اسپهان
همدان، دینور نهاوند، مهرجانقدق، ماسبذان، قزوین،زنجان، ببروصلیلسان یا تالشان و دیلم یا یلستان بود. ایالت ماد یا ماه در خشی از
سرزمین «پهله» در ناحیه .کوهستان یا قهستان یا جبال واقع و شامل دو کوره بود ماه نهاوند که در قرن چهارم دارای دو حاکم‌نشین
قصبه نهاوند و «قصبه بروجرد» بود، و ماه دینور یا کوره دینور که دراین قرن دارای دو شهر عمده مرکزی بود؛ شهر دینور که مرکز
بخش‌های یا رستاق های بالایی بود حاکم‌نشین کوره نیز به شمار می‌رفت و کرمانشاهان مرکز بخش‌های پایینی محسوب می‌شد،
. این دو ناحیه را «ماهین» یا «ماهات» هم می گفته اند
بروجرد در زمان سلجوقیان
بروجرد در زمان سلجوقیان مورد توجه زیادی قرار گرفته است و بناهای متعددی در آن ساخته شده است. به دلیل موقعیت خاص این
شهر بین اصفهان وهمدان و نیز قرار گیری بر سر راه اصفهان - بغداد، ترکان سلجوقی توجه خاصی به بروجرد داشته اند و بروجرد از
. شهرهای کلیدی قرن پنجم بوده است
بین سالهای ۴۲۲ تا ۴۳۰ قمری نبردهایی بین دیلمیان و سلجوقیان در این منطقه بوجود آمده و علا الدوله دیلمی در بروجرد سپاهیان
خود را سازماندهی کرده است در سال 495 نبردی بین سلطان برکیارق و ترکان خاتون در بروجرد در می گیرد در سال ۴۹۸، برکیارق
پادشاه سلجوقی در راه اصفهان به بغداد در بروجرد از دنیا می رود و جسد وی به اصفهان باز گردانده می شود . برخی معتقدند
. آرامگاه زواریون زواریجان یا زوارگان) در شمال شهر بروجرد، محل دفن سلطان برکیارق سلجوقی است
حمله مغول و تیمور
بروجرد در حمله مغولان به ایران مورد هجوم قرار گرفته و ویران شده است. در سال ۷۹۰ نیز تیمور به بروجرد و خرم آباد حمله کرده و
این دو شهر را با خاک یکسان کرده است قلعه رومیان در این زمان نیز از مراکز نظامی و استحکامات ایرانیان بوده است که طی
نبردهایی به دست تیمور فتح شده است.از این دوران به بعد نام سرزمین لر کوچک شنیده می شودکه بروجرد و خرم آباد هر دو
شهرهای مهم و بزرگ آن بوده اند لر کوچک برای چندین قرن توسط اتابکان لرستان به عنوان یک حکومت مستقل و مقتدر اداره می
.شده است که این روند تا زمان صفویان ادامه داشته است
خلاصه‌ی پیشینه‌ی تاریخی
پیشینه‌ی تاریخی این شهرستان را میتوان در نمونه‌هایی از اشیا و آثار مکشوفه ، سنگ لوحه‌هایی با خطوط پهلوی، تألیفات، بناها و
عمارت‌های قدیمی آن جستجو نمود که اندیشه و دقت در این راستا ، انسان را به سالهای دراز قبل از تبلور دین آسمانی اسلام در
این کشور سوق خواهد داد ، آنگونه که متقدمین کلام، پیشینه‌ی آن را حتی به 4000 سال قبل رسانده‌اند. مورخین این شهر را جزء
منطقه‌ی "پهله یا پهلو" می‌دانندهمان سرزمینی که شاهان اشکانی نخست در آنجا پادشاهی را آغاز کردند. شواهد تاریخی حاکی
است که بروجرد از شهرهای قبلاز اسلام بوده و دلایل زبانشناسی نیز واژه بروجرد را با ترکیب دو جزء "برو" + "گرد" موجودیت این
. شهر را به پیش از اسلام میرساند زیرا که گرد در زبانهای قدیمی ایران به معنای شهر میباشد
حدود العالم تالیف 372 ه. ق. بروجرد را شهری خرم و پرمیوه توصیف میکند. به نوشته یاقوت حموی در معجم البلدان (اوایل قرن 8
هجری) بروجرد با خضارات و خیرات و همچنین دارای نخلهای مرغوب و زعفران بسیار بوده است همین جغرافی نویس اسلامی در
کتاب المشترک ، رازان را کوی بزرگی در بروجرد یاد میکند. به نوشته ابن اثیر شهر دارای خندق بزرگی در اطراف بوده که اکنون میتوان
آثار و علایمی از آن را مشاهده کرد. در حملات ویرانگر مغول (616 ه. ق.) صدمه و زیان بسیاری به شهر وارد شده و منابع تاریخی
. خرابی شهر را درحد وسیعی گزارش کرده اند
ولی حمدالله مستوفی در سال 740 ه. ق. در نزهه القلوب از آبادی شهر یاد کرده و آن را دارای دو جامع عتیق و جدید دانسته است
شهر در آغاز دوره قاجار وسعت گرفت. در همان زمان حاج زین العابدین شیروانی مورخ مشهور در بستان السیاحه مینویسد:حسام
السلطنه بروجرد دورش را حصار کشید و راستا و بازار مسقف و دکاکین مکلف به اتمام رسانید به طور کلی شهر فعلی بروجرد دارای
بافت قدیمی بسیار زیبایی است و ساختمانهای قدیمی و خانه های مسکونی آن از تزیینات جالب چون در و پنجره ارسی های بدیعی
. برخوردار است. بازار کهنه بروجرد نیز هم اکنون همان طرح قدیمی خود را حفظ کرده و داد و ستد آن رونق چشمگیری دارد
اغلب نویسندگان دوره‌ی اسلامی اعم از سیاحان ، مورخان و جغرافی نویسان، هر یک به نوعی در نوشته‌های خود از بروجرد به اعتبار
و نیکی یاد کرده و آنرا شهری بزرگ، آباد ، پرجمعیت، پاکیزه و خرم، پرنعمت، پربرکت، حاصلخیز و از همه مهمتر زعفران خیز و دارای
درختان بیشمار و میوه‌های نیک توصیف می‌نمایند بی‌تردید همین سرسبزی و پرآبی و دارا بودن باغ و بوستان‌های مصفا بوده که آنرا
باصفاترین اغلب شهرهای ایران در بهار و "دارالسرور" خوانده‌اند دمورگان باستان شناس شهیر فرانسوی " 1924- 1875 م " که در
چهل و چهار قرن گذشته با هیئت علمی خود از منطقه دیدن کرده است، ضمن آوردن شرحی درمورد بروجرد آنرا حاکم نشین لرستان
و بغایت آباد و از مراکز عمده‌ی جمعیتی آن ناحیه با بیست هزار نفوس ذکر میکند از دیگر حوادث مهم این ناحیه میتوان به قیام خرم
. دینان به رهبری بابک در بروجرد و حوالی آن در روزگار عباسیان اشاره نمود
