همیارآنلاین
کانال ایتا https://eitaa.com/hamyaronlineهمیارآنلاین
کانال ایتا https://eitaa.com/hamyaronlineنخود و آگاهی از آن
نخود
نام علمی: Cicer arientinum نام لاتین : Chikpea
تاریخچه نخود :
شخصی به نام De condolleوطن اصلی نخود را یونان ،سلسله جبال هیمالیا و در نیمکره شمالی بین شبه جزیره کریمه و اتیوپی مشخص کرده است.
واویلوو اعلام می دارد که نخود دارای خاستگاه های متعددی بوده ،جنوب غربی آسیا و مدیترانه را اولین و اتیوپی را دومین مرکز ژنتیکی نخود معرفی نموده است.
پوپوآ مراکز ژنتیکی نخودهای دانه ریز را نواحی شرقی مدیترانه و اتیوپی و دانه درشت را به مدیترانه غربی نسبت داده است.
نخود دانه ریز Micro sperma
نخود دانه درشت Macroma sperma
نخود از جمله حبوباتی است که از سالیان دراز در خاورمیانه و خاوردور به مقدار فراوان موارد مصرفی داشته ،مخصوصا فرم های وحشی آن در سوریه و ترکیه به وفور یافت می شود.
فرم های وحشی موجود در افغانستان و ایران از لحاظ خیلی از خصوصیات مورفولوژیکی با فرم های زراعی متفاوت بوده اند بعضی از محققین گونه های وحشی نخود موجود در مصر و فلسطین را به عنوان انواع وحشی نخود زراعی طلقی می کنند ولی با عرض یابی منطقه و با علم به مشکلات تولید نخود در مناطق مذکور این تئوری غیر ممکن به نظر می رسد .
را به عنوان فرم های وحشی نخود زراعی معرفی کردند کشت نخود در اکثر نقاط جهان از جمله در غرب ،اتیوپی ،یونان در آسیای صغیر ،ترکیه ،ایران ،عراق،سوریه و قفقاز ،در شرق،آسیای میانه کوه های هیمالیا و افغانستان ادامه داشته و ارقام نخود زراعی از این نواحی به سایر نقاط دنیا گسترش پیدا کرده است .
مرکز اصلی زراعت نخود 22.65طول شرقی 30.52عرض شمالی می باشد در مراکش 8 درجه طول غربی و 32 درجه عرض شمالی ،در هندوستان و مصر 10-32 عرض شمالی است.
سیستماتیک و طبقه بندی نخود :
اولا طبقه بندی جنس Cicer در سال 1842میلادی از طرف Jaubert & Spach انجام گرفته که با در نظر گرفتن خصوصیات مورفولوژیکی (شکل قرار گرفتن بوته و طرز آرایش برگ )طبقه بندی را انجام دادند.
مشخصات یا کاراکترهای مورد بحث در بخش های زیر مورد مطالعه قرار گرفتند و عبارتند از:
ساقه علفی،برگ ها بدون زائده Arietaria
انتهای ساقه خشبی و برگ ها به شکل خار و دارای زائده Spiroceras
ساقه علفی ،برگ ها تاب دار و دارای زائده Viciodes
سپس در سال 1859 میلادی Alefeld در مورد برگ های نخود تحقیقاتی انجام داد و جنس نخود را در 3 گروه پیچک دار Cirrhifera برگ مرکب شانه ای با برگچه انتهایی Apiculata
جمع آوری کرده است .نخود گیاهی است یکساله و جزء حبوباتی است که منحصرا جهت تولید دانه کشت می گردد و ریشه کم وبیش دارای انشعاباتی بوده و تا عمق 1-2 متر در خاک فرو می رود ،ریشه اصلی ضخیم و ریشه های اولیه ،جانبی در سطح خاک پخش شده و ریشه های ثانویه جانبی در سطوح مختلف قرار دارند توسعه ریشه تا تشکیل دانه ادامه داشته و به همین خاصیت نخود از مواد غذایی موجود در خاک به نحو احسن استفاده می کند همانند سایر لگوم ها در نخود نیز در سطح ریشه های اصلی و جانبی گره هایی به شکل قلوه و مقابل هم قرار دارند
شکل بوته در نخود به صورت های عمودی ،نیمه عمودی و یا خوابیده بوده و ارتفاع بوته اصلی به 20تا75 سانتی متر می رسد برش عرضی ساقه چهار گوش و توخالی می باشد برگ ها مرکب به طول cm 4-6 و دارای 11 -18 برگچه بیضوی نوک تیز دارای دندانه می باشد و به صورت متقابل قرار گرفته اند .
سطح برگچه ها را کرک های ریزی پوشانده که در قسمت های تحتانی بیشتر به چشم می خورد .در محل تلاقی برگ به ساقه تعداد 2-6عدد گوشوارک دندانه دار به طول mm3-11و عرض mm1-6 که به فرم های بیضی شکل و مثلث مایل دیده میشود.
سطح کلی اندام های نخود به جزء جام گل یعنی (petal) دارای کرک هایی است که حاوی کیسه های اسید اگزالیگ و اسید مالیک می باشند (طعم ترش نخود)
گل ها به صورت خوشه ای منفرد و گاهی 2گل بر روی دمگل نسبتاً بلندی و به طول mm 6-13 که در مرحله گلدهی صاف و هموار بوده و پس از تشکیل میوه به خود می پیچند رنگ گل از خصوصیات بارز ارقام بوده به رنگ های سفید ،سفید مایل به سبز ،صورتی و بنفش دیده می شوند .
نیام های نخود به شکل بیضوی متورم بوده که حاوی 1-2 و گاهی 3 دانه می باشند هر بوته نخود به طور متوسط بین 50-150نیام تولید میکند دانه در واریته های مختلف به رنگ های سفید، کرم ،قرمز ،قهوه ای ،سبز ،سیاه و سفید متمایل به زرد دیده می شوند وزن هزار دانه آن نسبت به ارقام بین 110-550گرم متفاوت است .
ترکیب شیمیایی نخود:
شرایط اکولوژیکی منطقه و رقم مورد نظر 2 پارامتر مهم می باشند که در تعیین ترکیب شیمیایی نخود نقش بسزایی را بازی میکند جنین 1.2 % کوتیلدون ها،84.2% و پوست دانه 14.6 % وزن دانه را تشکیل میدهد پروتئین و مواد چربی معمولاً به غیر از جنین و مخصوصاً کوتیلدون ها در قسمت های مختلف دانه تجمع یافته اند . پوست دانه شامل مقدار زیادی سلولز و کلسیم می باشد مقدار رطوبت نسبی در نخود بین 8-13% متغیر است .
ارزش غذایی و ترکیبات شیمیایی نخود در 100 گرم دانه آن به شرح زیر می باشد:
پروتئین 16.4-31.2 کربوهیدرات ها 38.1-73.3% چربی 1.5-6.8% سلولز 1.6-9% کلسیم mg 33-1980آهن mg 3.1-10.7 فسفر mg 45-1363 ویتامین A 21.9-364IU ویتامین B mg 11-56 ویتامین B10.11-0.51mg ویتامین C2.1 – 19 mg انرژی 370کالری .
از بین راه های مختلفی که می توان افزایش تولید محصول را مد نظر قرار داد استفاده حداکثر و بهینه از فصل زراعی است که معمولاً فاصله بین آخرین احتمال یخبندان در بهار تا اولین احتمال یخبندان در پاییز تعریف می شود نخود یکی از مقاوم ترین حبوبات نسبت به سرما ست و تا منفی 9 درجه زیر صفر را نیز تحمل میکند(ولی در این مقوله تحمل با مقاومت به سرما متفاوت است) پس نخود می تواند رشد خود را از اوایل اسفند که هوا رو به گرم شدن می گذارد شروع کند اما مشکل موجود این است که رطوبت زمین به علت ریزش های جوی در طول زمستان بالاست و امکان ورود ماشین آلات و کارگر وجود ندارد .
پس در صورتی که بتوانیم بذر را در پاییز یا اوایل زمستان و در مواقعی که هوا به اندازه کافی سرد شده باشد که امکان سبز شدن نخود موجود نباشد بذور را زیر خاک کنیم تا زمستان را به همان شکل یا به صورت جوانه زده ولی سبز نشده طی کرده و به محض مساعد شدن هوا رشد و نمو خود را شروع خواهد کرد .
هدف از این بررسی ارزیابی این نوع کشت (کشت انتظاری) بوده و در واقع بهترین تاریخ کشت نخود را مشخص خواهد کرد.
سازگاری نخود Addaptation)):
1) توقعات خاکی :
نخود جزء حبوباتی است که در تیپ های مختلف خاک می تواند رشد کند که این خاصیت موجب تغییراتی در شکل ظاهری (Habitus) گیاه می شود . واریته های (ارقامی) که در خاک های خشک کشت می شوند دارای شاخه های کمتر ،پاکوتاه که گلدهی و تشکیل دانه در آنها 4 ماه به طول می انجامد در صورتی که در خاک های مرطوب و سنگین دوره رشد رویشی طولانی تر شده و شاخه دهی افزایش پیدا کرده و لذا رشد زایشی به تأ خیر خواهد افتاد. در خاکهای حاصلخیز اگر مقدار رطوبت خاک خیلی بالا باشد افتی در تشکیل دانه روی میدهد PH مناسب جهت نخود بین6-9 بوده ومحصول خوبی تولید می شود که د ر این میان ،فزونی کلسیم در خاک ،تأثیرات منفی در کیفیت پخت دارد و به مقدار کلسیم تجمع یافته در پوسته دانه بستگی دارد.
2) تنوعات اقلیمی (کلیماتیک Climatic) :
Koinovl 1988 مقاومت برخی از ارقام نخود را در منفی 29 درجه زیر صفر و زیر 5 سانتی متر ضخامت برف و بدون پوشش و 12.9درجه سانتی گراد گزارش گردیده است که البته این درجه مقاومت فقط در دانه های تازه جوانه زده مشاهده شده است.
نخود بین دماهای 15-30درجه قابلیت جوانه زنی داشته ولی درجه حرارت بهینه جهت تحقق امر جوانه زنی 20درجه خواهد بود
دماهای اصلی Cardinal Temperature:
Max 30
Optimum 20
Min 15
درجه حرارت های بالا در نخود رشد رویشی را تشدید کرده و تعداد برگ ها افزایش می یابد به عنوان مثال در دماهای 12-20 گیاه 13-14برگی بوده که این مقدار در درجه 27-35 به 19-23 برگ افزایش پیدا میکند .
نخود در مراحل اولیه رشد 29-32درجه در روز و 21-24درجه در شب را پذیرا می باشد .
در پریودهای بعدی رشد و مراحل گلدهی درجه حرارت مطلوب در روز 29-26 و در شب 18-21 درجه متغیر می باشد .
لازم به یاد آوری است که حداقل درجه حرارت مناسب نخود 5 (پنج) درجه سانتی گراد می باشد .در مناطقی که رطوبت خاک کافی است نیازی به آبیاری نیست و از سویی باران های بیش از معمول زیان آور است و عموماً در مدت گلدهی وجود باران و رطوبت فراوان از عوامل ضد تولید بوده و باعث عدم تهویه در خاک گشته و تأثیرات منفی در گلدهی و تشکیل دانه (میوه) دارد.
بسته به شرایط فیزیکی خاک ،باران های خفیف یا آبیاری سبک در مراحل رشد رویشی از شرایط ایده آل نخود می باشد.
زراعت نخود:
این گیاه نیاز مبرمی به لایه سست و خاک بسیار نرم ندارد و در خاک های با بافت سنگین ،جوانه زنی اش به خوبی انجام می گیرد و خاک های خیلی نرم و فشرده ،مانع مکانیزم جوانه زنی میشود ،نخود نیز ،مانند دیگر حبوبات ،دارای ریشه های عمیق بوده و به این جهت در بستری که عملیات آماده سازی به خوبی انجام نشده نفوذ کرده و به این وسیله در اصلاح طبقات خاک ،نقش خوبی را ایفا خواهد کرد .
عمق شخم برای نخود بین 5-10 سانتی متر در نوسان است.
در خاک های سنگین که تهویه به خوبی انجام نمی گیرد و بیماری های خاکزی وجود دارد ،شخم عمیق توصیه نمی شود .
زمان مناسب کشت در مناطقی که دارای زمستان های خیلی سرد هستند در اواخر زمستان یا اوایل بهار و در نواحی با زمستان ملایم کشت پاییزه مرسوم است.
معمولاً در نقاط گرمسیر مانند استان های خوزستان و فارس در پاییز کشت نخود متداول است و برداشت آن در اواخر اسفند یا اوایل فروردین می باشد .
کشت نخود به 2 روش سنتی یعنی دست پاش (Broadcasting) و مکانیزه (بذرکاری Drilling) انجام می گیرد.
در کشت دست پاش پس از آماده سازی بستر بذر را به طور تصادفی پاشیده و سپس عمل ماله کشی انجام میشود .از این روش ساده در دیمکاری استفاده میشود در نتیجه بذر مصرفی بیشتر خواهد بود و 100-120kg /he میزان بذر میشود اما در کشت مکانیزه فواصل خطوط کشت 25-30cm و فواصل بوته در روی ردیف های کشت 10-15cm متفاوت است .
نتایج آزمایشات مختلف در کشور های بلغارستان و روسیه ثابت کرده است که در فواصل 15 cm بیشترین بازدهی حاصل شده است.
در خاورمیانه و اکثر کشورهای حوضه مدیترانه فواصل خطوط کشت 30-80cm است . میزان بذر مورد نظر در این روش کشت به وزن هزار دانه بستگی دارد اگر وزن 1000دانه 120گرم باشد میزان بذر بین kg48-72 و بذور دارای 200 گرم وزن هزار دانه میزان بذرشان kg/he80-120 متغیر است.
مناسب ترین عمق کشت در نخود 5-6 سانتی متر بوده و اگر این میزان رعایت نشود گلدهی به تأخیر افتاده و کاهش محصول را به همراه خواهد داشت معمولاً 10-12روز بعد از کاشت خروج گیاهچه ها شروع میشود و کوتیلدون ها در داخل خاک باقی می مانند (نخود درون خاکی یا هیپوجیل است) چون گیاه نخود نیز BNF میباشد لذا استفاده از کودهای شیمیایی ازته توصیه نمی شود معمولاً کمبود ازت با تغییر رنگ گیاه مشخص می شود در کشت زود هنگام 30 کیلو در هکتار کود ازته جهت تشکیل دانه ضروری است که به صورت های آمونیوم سولفات وآمونیوم نیترات استفاده می شود مقدار کود فسفره 20-60kg /he است .
مصرف کودهای حیوانی در زراعت نخود فقط در خاک های فقیر و شنی توصیه میشود و استفاده از این نوع کود در خاک های حاصلخیز و معمولی موجب تشدید بیماری پژمردگی یا فوزاریوم Fusarium میشود .
باکتری مخصوص تولید گره در ریشه های نخود تاکنون به صورت واضح مشخص نشده است ولی شخصی به نام Arozzol 1 948گونه باکتری نخود را ریزوبیوم سی سری Ciceriنامگذاری کرده است .
در آزمایشاتی که در خاک های رسی و معمولی انجام گرفته با تلقیح باکتری ،افزایش 37-74% در محصول دانه به اثبات رسیده و از سویی آلوده کردن بذر با باکتری در بالا بردن نسبت پروتئین در دانه به میزان 5.4 % گزارش گردیده است.
عملیات داشت در نخود :
1)در مرحله اول، وجین و مبارزه با علف های هرز در مزرعه نخود انجام میشود. خاک دادن پای بوته ها به علت پرشاخ و برگ بودن گیاه به ویژه در ارقام پا بلند ضروری است و در کشت سطحی نخود پس از خروج گیاهچه وقتی ارتفاع بوته به Cm 20-25 رسید مقداری خاک پای بوته ها می ریزند. عملیات وجین و سله شکنی در مزارع نخود لازم و معمولاً توأماً انجام می گیرد و 3-4 هفته پس از کاشت ،وجین سطحی بین ردیف ها در بالا بردن محصول موثر واقع خواهد شد و در صورت لزوم 3-4 هفته بعد این کار تکرار خواهد شد.
کنترل شیمیایی علف های هرز در مزارع نخود نیز مقرون به صرفه می باشد.علف کش هایی همچون Prometryne 2 – 3 kg/he Simasin 2 kg/he
شخصی به نام Koinovدر سال 1988 م. جهت کنترل علف های هرز به هنگام آماده سازی بستر بذر در شرایط کشور بلغارستان آن را مطرح کرد.در نتیجه تطبیق این مواد شیمیایی کنترل علف های هرز به نسبت 83 % و مقدار محصول به میزان 50% افزایش یافت.
آبیاری نخود :
در کشت این گیاه آبیاری ،محصول را ضمانت میکند اما به اشباع بیش از حد خاک ،باید دقت داشت زیرا تجمع آب ،پژمردگی در گیاه را تسریع می بخشد . در اسپانیا ،فرانسهو مکزیک ،مزارع نخود 2-4 بار به روش شیاری آبیاری میشوند . آبیاری های مکرر ،موجب کاهش محصول ،افزایش رشد رویشی و تأخیر در رسیدگی فیزیولوژیکی می شود .
طبق بررسی ها، در شرایط رطوبت کم هر 14 روز یکبار آبیاری در ازدیاد محصول واریته های دانه درشت موثر خواهد بود.
برداشت نخودHarvesting:
به طور کلی نسبت به ارقام ،رشد کامل نخود از 95-150روز به طول می انجامد از آنجایی که نیام های نخود از هم باز نشده و ریزش نمی کنند لذا مشکلی در برداشت آن وجود ندارد و این فرآیند را تا رسیدگی کامل و خشک شدن تمامی گیاه می توان به تأخیر انداخت.
برداشت با دست و یا با کمباین امکان پذیر است ،در برداشت سنتی ساقه ها را با داس از نزدیکی سطح خاک درو کرده و یا بوته ها را از ریشه در می آورند و مدتی برای خشک شدن در محلی نگهداری کرده و سپس جهت دانه و کلش اقدام به خرمن کوبی مینمایند.
توده های بوته نخود ،که برداشت شده باید طوری روی هم ،انباشته شوند که قسمت های ریشه رو به بالا قرار گرفته تا نیام های موجود در بخش زیرین نیز به خوبی خشک شوند .
ارقامی از نخود را که مناسب برداشت مکانیزه می باشند باید دارای خصوصیات مطلوبی نظیر فرم بوته ایستاده ،ارتفاع بلند بوته و زیاد بودن فاصله اولین نیام از سطح خاک باشند.
راندمان نخود در شرایط دیم 419 و در شرایط آبی 1125کیلوگرم در هکتار است.
انبار کردن نخود:
نگهداری در اماکنی که دارای تهویه مناسب باشند امکان پذیر بوده و به دقت کافی نیاز دارد . مقدار رطوبت دانه 8-14% دمای پایین و رطوبت نسبی کم جهت حفظ نیروی حیاتی بذر در انبار ضروری است.
تناوب زراعی Croprotation:
در زمین های زراعی جهت بهبود بخشیدن و بالا بردن حاصلخیزی خاک،که نخود از گیاهان مهم تیره لگومینوز می باشد امکان اجرای طرح های تناوبی نسبت به مناطق متفاوت است.در اراضی تک محصوله و تک کشتی و یا کشت ممتد معمولاً نخود در تناوب با گندم قرار می گیرد ،در نقاط پنبه خیز نخود پس از نخود فرنگی مناسب ترین گیاه اعلام شده است.
در بعضی کشورها نیز جهت کاهش زمین های زیر آیش و یا در مناطقی که امکان کشت ثانویه وجود دارد نخود در طرح های تناوبی نقش عمده ای ایفا می کند.
طبقه بندی نخود:
از خصوصیاتی که در طبقه بندی نخود مورد توجه قرار می گیرد و از اهمیت اقتصادی برخوردار است می توان به رنگ و فرم دانه اشاره کرد ،
1)نخود کابلی (دانه درشت):
هر نیام دارای 1-2 بذر درشت بوده ،وزن هزار دانه آن بیش از 250گرم می باشد .ارتفاع گیاه متوسط تابلند و بدون آنتوسیاتین یعنی رنگ گل ها سفید می باشد ، نیام ها استوانه ای دراز ،و متورم و دانه ها درشت mm 8 وکم وبیش دارای رگه
می باشند.اکثرواریته های نخود جهان ازاین نوع اند.
2)نخودمحلیMicrocarpum:
دارای بذوری کوچک به اشکال نامنظم به رنگ های متفاوت می باشد هر غلاف دارای 3-2 بذر بوده گیاهی است پاکوتاه و دارای ماده رنگی آنتوسیاتین نخود های دانه سیاه متعلق به این گروه بوده و از لحاظ مقاومت به آفات و بیماری ها نسبت به نخود های کابلی برتری دارند.
تهیه و تنظیم محسن مدیر وب سایت همیار
مطالب مرتبط
